Święty Mikołaj czy Gwiazdor?

Gwiazdor czy Święty Mikołaj?

Jak mówi popularne polskie powiedzenie – „co kraj, to obyczaj” i w kontekście tradycji bożonarodzeniowego świętego, który przynosi grzecznym dzieciom wymarzone upominki jest to jak najbardziej adekwatne przysłowie.

Podczas gdy jedni obchodzą Mikołajki i wyczekują pędzącego na saniach prowadzonych przez renifery brodatego dziadka – świętego Mikołaja, inni wypatrują z niecierpliwością Gwiazdora. O tym, w czym tkwi różnica w obu tych postaciach i skąd w ogóle zrodziły się związane z nimi tradycje nieco więcej we fragmentach poniżej.

Historia Mikołaja

Zgodnie z „Żywotami świętych” Mikołaj żył między trzecim a czwartym stuleciem. Działał jako biskup Miry, współcześnie leżącej na terenie Turcji. W trakcie swojej pracy kapłańskiej niesamowicie chętnie dzielił się posiadanymi dobrami, a i miał czym, ponieważ rodzice pozostawili mu spory majątek. Wszystko, co posiadał jako rodzinny spadek – rozdał potrzebującym.

Dlatego też w miejscowości, z której pochodził zapamiętano go jako wyjątkowo szczodrego i wielkodusznego. Tak w wielkim skrócie przedstawia się zarys życia świętego, który zasłynął jako dobroczyńca, chętnie wspomagający wszystkich ubogich. Dziś natomiast Mikołaj kojarzy się jednoznacznie z miłymi podarunkami wręczanymi sobie nawzajem, a w szczególności naszym milusińskim, w dniu 6 bądź 24 grudnia.

Dzieje Gwiazdora

Podczas gdy na Podkarpaciu bądź Mazowszu dzieciaki liczą na prezenty od świętego Mikołaja, w Wielkopolsce obdarowującym jest Gwiazdor. Jest on równie hojny co wcześniej wspomniany brodacz w klasycznym czerwonym kubraku, lecz inaczej wyobrażany – także jako starzec, lecz w baranicy i wielkiej czapie z futra. Wbrew utartym przekonaniom święty Mikołaj i Gwiazdor to nie te same postaci.

Ze źródeł historycznych wynika, że Polacy zamieszkujący na terenie Wielkopolski szczególnie pieczołowicie pielęgnowali tradycję Gwiazdora w dziewiętnastym stuleciu. Zgodnie z obyczajem, dzieciaki czekające na Gwiazdora były przez niego nagradzane różnorodnymi upominkami albo karane za złe zachowanie.

Wymiar kary był różnorodny – albo skakanie nad batem, albo bicie rózgą, albo sama rózga zamiast prezentu. Najbardziej „ciekawą” formą kary były zgniłe pyry, a więc zepsute ziemniaki, które celowo Gwiazdor wręczał po to, aby podkreślić niedobre uczynki karanego. Gwiazdor na Wielkopolsce był bardziej kojarzony z biskupem aniżeli z magiczną, bajkową wręcz osobą zstępującego w towarzystwie niebiańskich pomocników Mikołaja.

Gwiazdorowi w pracy pomagać miała Gwiazdka. Z czasem, w niektórych rejonach Wielkopolski, zamiast Gwiazdora pojawił się Aniołek. Prawdopodobnie miało to być nawiązanie do anioła stróża, który bierze nas w swoją opiekę.    

Skąd wziął się Gwiazdor?

W wielu miejscowościach na terenie Wielkopolski 24 grudnia prezenty rozdaje nie Święty Mikołaj, ale Gwiazdor. Kim dokładnie jest i skąd wzięła się wymieniona postać? Już wyjaśniamy! Zgodnie z tradycją, w wigilię Bożego Narodzenia od domu do domu wędrują grupy kolędników nazywane wiliorzami lub gwiazdorami ‒ śpiewają oni kolędy w zamian za co otrzymują od gospodarza różnego typu dary. Na czele orszaku, często z gwiazdą, idzie ubrany w przewiązany sznurem, wywinięty na drugą stronę kożuch oraz ciepłą czapę wysłannik gwiazd, czyli Gwiazdor.

Kto przynosi prezenty wg. Regionu Polski

24 grudnia, czyli w wigilię Bożego Narodzenia, w zależności od konkretnego regionu, prezenty przynosi ktoś inny. Jak to wygląda w Polsce? Oczywiście wszystko zależy od konkretnego domu, tradycji panujących w rodzinach i innych kwestii, najczęściej jednak wygląda to w następujący sposób:

• Polska centralna, północno-wschodnia, wschodnia i południowo-wschodnia to regiony, w których wszystkie grzeczne osoby wyczekują na Świętego Mikołaja.
• W Wielkopolsce, na Kaszubach, Kujawach oraz ziemi Lubuskiej prezenty roznosi Gwiazdor.
• W Małopolsce i na Podkarpaciu grzeczne dzieci otrzymują prezenty od Aniołka.
• Na Górnym Śląsku prezenty roznosi Dzieciątko Jezus.